Erkən seçkilər nəticəsində liberal islahatların və çoxvektorlu xarici siyasətin tərəfdarı olan islahatçı Məsud Pezeşkian İranın yeni prezidenti seçildi. Seçki kampaniyası zamanı o, qadınlara və qeyri-fars millətlərə daha böyük azadlıqların təmin edilməsinin zəruriliyindən danışıb, həmçinin ABŞ və Qərb ölkələri ilə sanksiyaların ləğvi ilə bağlı dialoqun mümkünlüyünü etiraf edib. Eyni zamanda, bəzi KİV-lər Rusiya-İran münasibətlərində mümkün soyuqlaşmadan yazmağa başlayıblar, baxmayaraq ki, Vladimir Putinlə telefon danışığı zamanı yeni prezident oktyabrda hərtərəfli əməkdaşlıq sazişi imzalamaq niyyətində olduğunu bəyan edib.
Tarix elmləri namizədi, Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun Şərq Mədəniyyəti Mərkəzinin rəhbəri, İran üzrə mütəxəssis Lana Ravandi-Fədai Məsud Pezeşkianın hakimiyyətə gəlməsinin ölkə üçün nə demək olduğunu, onun daxili və xarici dövlətləri necə dəyişmək niyyətində olduğunu lenta.ru-ya açıqlayıb.
Pezeşkianın qələbəsindən sonra İranda nə dəyişə bilər?
Politoloqun sözlərinə görə, İranda daxili siyasi həyatın əhəmiyyətli liberallaşması həqiqətən də baş verə bilər. Məsələn, qadın geyimlərinə nəzarətin zəifləməsi, yeni müstəqil medianın yaranması və müəyyən mövzuların müzakirəsinə qoyulan qadağanın aradan qaldırılması gözlənilir. Digər millətlərin hüquqlarının da ciddi şəkildə genişləndirilməsi prioritet məsələdir. Məsud Pezeşkian məktəblərdə fars dili ilə yanaşı başqa xalqların dillərinin də tədrisinin, həmçinin yerli ədəbiyyatın tədrisinin, yerli dillərdə mətbuat və kitab nəşrinin inkişafının tərəfdarıdır.
Əgər bütün bunlara nail olmaq mümkün olsa, o zaman İranda etiraz əhval-ruhiyyəsinin səviyyəsi xeyli azalacaq, 2022-ci ildə müşahidə olunduğu kimi, intensiv kütləvi etirazlar olmayacaq.
İranda prezident bir fiqur kimi nə dərəcədə əhəmiyyətlidir?
Lana Ravandi-Fədai deyib ki, daxili və xarici siyasətdə əsas səlahiyyətlər, təbii ki, Ali Rəhbər Əli Xameneyinin əlində cəmləşib. O, ölkənin daxili və xarici siyasətinin əsas istiqamətlərini müəyyən edən rəhbərdir. Rəhbər dəyişməyincə, ölkənin daxili və xarici siyasətində köklü dəyişiklik olmayacaq. Prezident İran siyasi sistemində yalnız ikinci şəxsdir.
Ali liderə tabe olmağa gəlincə, Məsud Pezeşkian deyib ki, o, Xamenei ilə ziddiyyət təşkil etmək fikrində deyil və əsas məsələlərdə ona tabe olmağa hazırdır. İndi ölkə rəhbərliyi üçün əsas məsələ dövlətin dinlə qırılmaz əlaqəsi, İsraillə diplomatik münasibətlərin yolverilməzliyi, geyimdə və gündəlik həyatda islami məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasının mümkünsüzlüyüdür.
Bəs prezident İranın xarici siyasətində hansı rolu oynayır?
Siyasətçinin sözlərinə görə, xarici siyasətin əsas konturlarını ali rəhbər müəyyən edir. Amma səfərlərə gedən və dünya mediasının diqqət mərkəzində olan prezidentdir. O, qarşıdurma bəyanatları deyil, güzəştə getsə və ölkənin maraqlarını bacarıqlı və effektiv şəkildə müdafiə edərsə, İranın dünyadakı nüfuzunu əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldə bilər.
Xarici siyasət yolunda yeni prezidentdən nə gözləmək olar?
Məsud Pezeşkian balanslaşdırılmış və çoxvektorlu xarici siyasətin tərəfdarıdır. Bu o deməkdir ki, İran Qərb dünyası ilə münasibətlərini mümkün qədər yaxşılaşdıracaq. Eyni zamanda Rusiya, Çin, Hindistan və Avrasiyanın digər əsas ölkələri ilə münasibətlərini pisləşdirməyəcək. Bununla belə, Qərb onunla münasibətləri yaxşılaşdırmaq istəyən ölkələrdən müəyyən güzəştlər tələb etməyə meyllidir. Əgər ABŞ-da keçirilən prezident seçkilərində respublikaçılar qalib gəlsələr, yeni prezident sadəcə olaraq onlarla münasibətləri yaxşılaşdıra bilməyəcək. Çünki Respublikaçılar, xüsusən də Donald Tramp İslamı belə qəbul etmir və İranı hər cür sanksiyalarla boğacaq, hətta islahatçı prezident dövründə belə.
Bu halda Məsud Pezeşkian növbəti sanksiyaların mənfi təsirini azaltmaq üçün Rusiya və Çinlə münasibətləri aktiv şəkildə inkişaf etdirməyə davam etməli olacaq. Əvvəlcə, prezident Qərbdə “suları sınayacaq” və Qərb liderlərinin Rusiya-İran münasibətləri baxımından Tehrana hansı şərtləri qoya biləcəkləri barədə fikirlərini öyrənəcək. Bu, təbii ki, o demək deyil ki, Məsud Pezeşkian Rusiya ilə münasibətlər məsələsində Qərb liderlərini dinləyəcək.
İranda prezident seçkilərinin nəticəsi Qəzza zolağındakı münaqişəyə də təsirsiz ötüşməyəcək. Məsud Pezeşkiandan bütün aparıcı İran siyasətçiləri kimi İsrailin Qəzzaya hücumlarını pisləyəcəyini, lakin mərhum prezident İbrahim Rəisidən daha az sərt bəyanatlar verməsini gözləmək olar. Yeni prezident İsraili birbaşa atəşə tutmaq kimi hərəkətlərdən imtina edərək münaqişənin həlli üçün diplomatik üsullar tapmağa çalışacaq.
