Bizi hər yerdə nə əhatə edir? Doğrudur – su! Həqiqətən, su Yer səthinin qurudan daha böyük bir hissəsini əhatə edir və su olmadan planetimizdə həyatın mövcudluğu mümkünsüz olardı. Həm bitki, həm də heyvan həyatı və ümumilikdə hər şey üçün önəm kəsb edir. İlk dəfə olaraq ən sadə mikroorqanizmlərin su sütununda yarandığına inanılır. Əlbəttə ki, başqa şərtlərdə su olmadan başqa bir əsasda həyatın mövcud olması mümkündür, lakin müasir elmə hələ dəqiq məlum deyil.
1. Alimlər suyun yer üzündə kosmosdan peyda olduğunu irəli sürürlər. Buzla zəngin olan kometalar planetimizlə toqquşub və onun üzərində “yaş izlərini” buraxıblar. Bu fenomen kometaların bombardmanı adlanır.
2. Yer kürəsində təxminən 1,5 milyard kub kilometr su var. Bu, təxminən 800 trilyon olimpiya hovuzu deməkdir.
3. Azərbaycanda çox miqdarda metan olan su var, ona kibrit qoysanız, alov ala bilər. Siciliyada isə göllərin birində bu su anbarındakı bütün suyu zəhərləyən sualtı turşu mənbələri var.
4. Alimlər mənşəyinə, tərkibində həll olunan birləşmələrin həcminə və növünə və digər amillərə görə fərqlənə bilən 2000 strukturlaşdırılmış su növünü yaradıblar.
5. İnsan susuz 2-3 gündən çox yaşaya bilməz.
6. Susuzluğun səbəbi yalnız fiziki fəaliyyət deyil, həm də həddindən artıq yemək ola bilər.
7. Dəniz suyu təqribən -1.91°C-də donur, lakin dəqiq dəyər onun duzluluq dərəcəsindən də asılıdır.
8. Əgər insan orqanizmi 10%-dən çox su itirirsə, bu, ölümlə nəticələnə bilər.
9. Gün ərzində 75 litrə qədər su damcı yolu ilə krandan boruya “üzə bilər”.
10. Tullantı sularının 80%-dən çoxu təkrar emal olunmur. Bu, bizdə olan su ehtiyatlarından çox qənaətsiz istifadədir.
11. Günəşdə su var və o qədər su var ki, hər gün işığımız onu təxminən bir trilyon ton həcmdə yandırır.
12. Yer mantiyasının tərkibində okeanlardan 10-12 dəfə çox su var.
13. Bütün maye suyun yalnız təxminən 3%-i təzə, qalan 97%-i duzludur.
14. Ən böyük su buxarı buludunu NASA alimləri Yerdən 12 milyard işıq ili uzaqlıqdakı qara dəliyin yaxınlığında aşkar ediblər. Onun tərkibində dünya okeanlarından 140 trilyon dəfə çox su var.
15. Su təbiətdəki bütün mayelər arasında ən yüksək istilik tutumuna malikdir.
16. YUNESKO-nun məlumatına görə, ən təmiz su Finlandiyadadır. Şirin təbii suyun tədqiqində ümumilikdə 122 ölkə iştirak edib.
17. Yer üzündə təxminən 1 milyard insanın təmiz, içməli suya çıxışı yoxdur.
18. İsti su soyuq sudan daha tez donur və buza çevrilir. Bu fenomen üçün hələ də heç bir izahat yoxdur.
19. Yetkin kişi 60-70% sudan ibarətdir.
20. Əksər mayelər dondurulduqda həcmi azalır, su isə əksinə genişlənir.
21. Antarktida 30 milyon ildən artıqdır ki, tamamilə buzla örtülüdür.
22. İdeal olaraq çirkləri olmayan təmiz su 0 dərəcədə deyil, daha aşağı temperaturda, -42 dərəcəyə qədər donur.
23. Suyun 3 müxtəlif vəziyyətini bilirik (maye, qaz və bərk). Alimlər bu fikrin əksinə olaraq suyun maye halında 5, bərk formada isə 14 halını fərqləndirirlər.
24. Dünyada xəstəliklərin təxminən 85%-i su vasitəsilə ötürülür.
24. Alimlər müəyyən ediblər ki, gündə təxminən altı stəkan su içən insanların infarkt keçirmə ehtimalı yalnız iki stəkan içənlərə nisbətən daha azdır.
26. Bir insan ömrü boyu orta hesabla 35 ton su içir.
27. Son 50 ildə dünyada suya çıxışla bağlı 507 münaqişə baş verib. Onlardan 21-i hərbi əməliyyatlarla başa çatıb.
28. Su yalnız görünən şüalar üçün şəffafdır, lakin infraqırmızı şüaları aktiv şəkildə udur.
29. Dünya okeanı Yer səthinin 71%-ni tutur, halbuki o, planetimizin güclü yumşaldıcı iqlimi olmaqla atmosferin alt qatlarını daim qızdırır.
30. İndi hər bir qitənin öz “ölü” çayı var, o, texnogen çirklənmə səbəbindən heç bir istifadə üçün yararsız hala düşüb.
31. Dəniz suyu çox qidalı bir maddədir. 1 kub. sm belə suyun tərkibində 1,5 q protein və digər maddələr var. Alimlər hesab edirlər ki, təkcə Atlantik okeanı bütün quruda ildə 20.000 məhsulun qida dəyərinə malikdir.
32. Evdə istifadə edilən suyun təxminən üçdə ikisi hamamda və tualetdə istehlak edilir.
33. Əgər bütün buzlaqlar ərisəydi, planetimizdəki suyun səviyyəsi 64 metr qalxacaq və bütün quruların təxminən 15%-i su altında qalacaqdı.
34. Çirklənmiş qrunt suları özlərini təmizləyir, lakin bu, uzun müddət, ən azı bir neçə minilliklər tələb edir.
35. Suyun 135-dən çox izotop növü məlumdur. Burada “canlı”, “ölü” ilə yanaşı, “ağır”, “sürüşkən”, “quru” və “rezin” su var.
