Koronavirusun Çinə haradan gəldiyi barədə fərziyyələr getdikcə daha çox artır. Xəstəliyin getdikcə kütləvi yayılması bir çox sual doğurur. Bütün versiyaları mütəxəssislərlə birlikdə elmi baxımdan nəzərdən keçirməyə dəyər.
Koronavirus onlarla növə sahib olan böyük bir virus ailəsidir. Adətən heyvanlara yoluxur, lakin bəzən viruslar insanlarda da xəstəlik yarada bilər. İnsanda ilk dəfə koronaviruslardan biri 20-ci əsrin ortalarında tapılıb.
Bir çox koronavirus ətraf mühitdə daim dolaşır və adi soyuqdəymədən daha çox xəstəlik yaratmır. İnsanların 80%-də müəyyən növ koronaviruslara antikorlar var. İstisna edilmir ki, bir çox insan koronavirusu adi soyuqdəymə ilə səhv salaraq artıq yüngül xəstəlik şəklində keçirib.
Bəzi növ koronaviruslar daha ciddi xəstəliklərə səbəb olur və onlar xüsusi diqqətə layiqdirlər. Kəskin respirator sindromun ilk dəfə yayılması 2002-ci ildə Çində baş verib, təxminən 8 min insan xəstələnsə də, xəstəlik o qədər də yayılmamışdı. Ardından 2012-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanında Orta Şərq tənəffüs sindromu ortaya çıxdı. Fərqi ondadır ki, yarasalar dəvələri koronavirusa yoluxdurdular və onlar da öz növbəsində insanlar üçün infeksiya mənbəyinə çevrildi. Bu virusların yeni hallarına Yaxın Şərqdə hələ də rast gəlinir.
Məşhur biotexnoloq Denis Yudçits bildirib ki, artıq uzun müddətdir ki, koronavirusların səbəb olduğu oxşar xəstəliklər vaxtaşırı baş verir və bəzilərində ölüm səviyyəsi 2019-cu ilin son epidemiyasından daha yüksək olub.
Hər halda koronavirusun yeni COVID-19 ştammı ilk dəfədir ki, bir çox ölkəyə yayılaraq belə geniş miqyaslı bir epidemiyaya gətirib çıxarıb. Virus insan bədəninə uyğunlaşıb və ona simptomlar özünü göstərmədən də, inkubasiya dövründə də yoluxa bilərsiniz. Virusa yoluxmuş insan heç bir xəstəlik hiss etmədən virusu təxminən 10 gün ərzində yaya bilər.
Çində koronavirusun haradan gəldiyi ilə bağlı bir çox versiya nəzərdən keçirilir. Onlardan bəzilərini nəzərdən keçirək.
Dəniz məhsulları
Əvvəlcə ehtimal olunurdu ki, virus Uhandakı baqqal bazarından dəniz məhsulları vasitəsi ilə yayılıb. Bununla birlikdə, araşdırmalar eyni rəflərdəki başqa bir məhsulun günahkar olduğunu göstərdi, çünki heç bir dəniz məhsulunda virusun oxşar genomları tapılmadı.
Xəstəlik mənbəyi kimi yarasalar
Çində koronavirusun görünməsinin rəsmi və ən çox ehtimal olunan versiyası, təbii mühitdə mutasiya edilmiş virusdur, mənbəyi yoluxmuş yarasalardır. Hibrid COVID-19 məhz onlarda aşkar olunub. Xəstəliyin bütün piştaxtalarda bir çox nadir məhsulların tez-tez suyla sulandığı üçün Uhanın “Yaş” adlanan bazarında başladığı deyilir. Bazarda müxtəlif dəniz məhsulları ala bilərsiniz, həmçinin yarasa şorbasını sınaya və ya ilan yeyə bilərsiniz. Çinlilər bu cür yeməyi sevirlər və minimal dərəcədə bişirməklə, bəzən hətta bişirmədən yeyirlər. Beləliklə, virus ölmədi və insan orqanizmində mutasiya edildi. Yeri gəlmişkən, satıcılar və alıcılar arasında simptomlar aşkar edildikdən sonra bazar 1 yanvar tarixində bağlanıb.
Koronavirus daşıyıcısı kimi ilanlar
Alimlər virusun genomunu diqqətlə təhlil etdikdən sonra yarasa koronavirus ilə COVID-19 arasındakı oxşarlıqların tam olmadığını müəyyən etdilər. Genomun bir fraqmenti fərqli idi, bu başqa bir daşıyıcı heyvanın iştirak etdiyini göstərir. Belə bir fraqment Uhan bazarında çox satılan və tez-tez çiy yeyilən zəhərli ilanlarda tapıldı.
Bu da ilanların yarasaları ovlaması ilə bir virusa yoluxması və yalnız bundan sonra insanlara ötürülməsi ilə izah olunur. Bununla birlikdə Pekindəki Zoologiya İnstitutunun virusologiya üzrə mütəxəssisləri vurğulayırlar ki, genetik kodların oxşarlığı ilanların onlarla əlaqəli olduğunu deyə bilmək üçün kifayət qədər əsas deyil. Belə bir versiya mümkün deyil, çünki bu cür infeksiyaların əvvəlki epidemiyaları zamanı viruslar insanlara yalnız məməlilərdən – dəvələrdən və misk pişiyindən ötürülüb, ilanlardan deyil.
Yoluxmuş bananlar
Çoxları bananları da infeksiya mənbəyi hesab edir. Yoluxmuş zəhərli ilanların bir dəstə banana dırmaşıb onu yediklərinə inanılır – bundan sonra meyvənin təhlükəli olduğu fikri yayılıb. Alimlər bu versiyanı təkzib edir və belə bir yoluxma yolunu mümkünsüz hesab edirlər.
Bakterioloji silah
Koronavirusun ABŞ və ya Çindəki laboratoriyalarda qəsdən yaradıldığı barədə də şayiələr yayılır. Əksər alimlər bu fərziyyələrlə razılaşmır, tədricən zamanın özü də bu versiyaları təkzib edir. Əvvəlcə nəzəriyyə irəli sürüldü ki, koronavirus yalnız monqoloid irqinin nümayəndələrini yoluxdurur və müəyyən millətlərin məhv edilməsi üçün kütləvi qırğın silahıdır. Koronavirusun bütün dünyada yayılması göstərdi ki, infeksiya bütün millətlərə təsir etmək gücünə malikdir.
Koronavirusun yaşlıları məhv etdiyi iddiası da təkzib olunur – axı, zəifləmiş immuniteti olan uşaqlar və hər yaşda olan insanlar da risk altında hesab olunur. Yaşla əlaqədar dəyişikliklər və zəif immunitet səbəbiylə yaşlı insanların xəstəliyə dözüm ehtimalı azdır.
Müxtəlif ölkələrdən olan alimlərin böyük əksəriyyəti, COVID-19-un təbii mühitdə müstəqil olaraq mutasiya edilməsi fikrində yekdildir. Çində koronavirusun ortaya çıxması, ehtimal ki, çinlilərin özünəməxsus qidalanması və bazarlardakı antisanitar şərtlərlə əlaqədardır.
