İran dövləti regionumuzda yaranmış yeni reallıqları qəbul etməməklə sabitliyin əleyhinə yönəlmiş yanlış siyasi təbliğatına hələ də davam edir. Görünür, regiondakı münaqişələrin başa çatması, kommunikasiyaların açılması, bir sözlə dinc həyat və sülhün inamla bərqərar olması İranın maraqlarına xidmət etmir. Əks halda heç bir arqumentlə İranın “mehriban qonşuluq”dan dəm vurduğu mühitdə bu cür təzadlı fikirlər səsləndirməsini və zidd mövqe nümayiş etdirməsini əsaslandırmaq mümkün deyil.
İran dövlətinin maraqlarını müdafiə edən mətbuat orqanları isə bu təzadlı mövqeyin nümayişində ön sıralarda dayanır. İran mətbuatı inadla Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasının əleyhinə çıxışları tirajlamağa davam edir. Bu cür təxribat xarakterli yazılardan birində Zəngəzur dəhlizinin yaradılması ilə bağlı heç bir razılaşmanın olmadığı iddia edilir. Eyni yazıda 10 noyabr bəyanatına istinad olunsa da, ya riyakarlıq, ya da siyasi savadsızlıq onun düzgün təhlil olunmasının qarşısını alır. Beləliklə, İran informasiyanı təhrif etməklə özü üçün təhlükənin olması barədə süni imic formalaşdırmağa cəhd göstərir.
10 noyabr bəyanatında göstərilmiş həmin məqama diqqət edək:
“Tərəflərin razılığı əsasında Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşası təmin ediləcək”.
Regionda sülh və inkişaf üçün səy göstərən tərəflər məhz bu maddəyə istinad edərək Zəngəzur dəhlizi kimi tərəqqi yolunun açılmasını tələb edirlər. Lakin İran bu dəhlizi Ermənistan ərazisindən keçən tranzit yollarına təhlükə kimi qəbul edir, bütün region üçün daha əlverişli mühitin yaradılması təşəbbüslərinə sadəcə saxta qorxuları səbəbilə əngəl törətməyə çalışır.
Bəlkə də, İran dövləti Ermənistanla apardığı qanunsuz ticarət əməliyyatlarının, daşınmaların ifşasından qorxur. Çünki istənilən halda regionda kommunikasiyaların açılması, daha əvvəl mövcud olan yolların bağlanmasına səbəb ola bilməz. Yəni, İranın bununla bağlı qorxuları tamamilə əsassızdır və gizlində yatan başqa mətləbləri ört-basdır cəhdinin nəticəsi kimi qarşımıza çıxır.
Qarabağın işğalı illərində aparılan qanunsuz ticarət, İranın Azərbaycan ərazilərində müxtəlif təsərrüfat işləri aparması, qeyri-leqal yükdaşımalar və işğalçı üçün nəfəslik rolu oynamaq Tehranın nüfuzunu sarsan faktlar olaraq qalmaqdadır. Lakin İran bu gün əlinə düşən fürsətdən istifadə edib öz səhvlərini düzəltmək, həqiqətən mehriban qonşuluq siyasəti güdmək əvəzinə, özü üçün uydurma təhdid və təhlükələri ortaya atmaqla əsl niyyətini və iç üzünü ortaya qoyur.
İran Ermənistanla olan qanunsuz ticarətindən, narkotik vasitələrin gizli yollarla daşınmasından imtina edə bilmir. Beynəlxalq sanksiyaları da nəzərə alsaq, İran üçün narkotik biznesinin gəlirli bir sahə olduğunu söyləyə bilərik, ancaq istənilən halda regionda irəli sürülən təşəbbüslər İran dövləti üçün də leqal yollarla daha böyük gəlir və imkanlar vəd edir.
Bütün bunlardan imtina və Zəngəzur dəhlizini böyük təşviş fonunda inkar etmək İran üçün müsbət heç nə vəd edə bilməz. Çünki bəyanatda onsuz da “tərəflərin razılığı əsasında” ifadəsi mövcuddur. İran isə bu məsələdə tərəf olaraq iştirak etmir. Azərbaycan özünün və regionda sabitliyin tərəfdarı olan bütün qüvvələrin marağını təmin edən Zəngəzur dəhlizini açmaq üçün İranın razılığına ehtiyac duymur. Bu məsələdə İranın mövqeyinin öyrənilməsi təşəbbüsləri belə, rəsmi Bakının cənub qonşusuna etdiyi jestdən başqa bir şey deyil.
Bu gün isə İran tərəfi özünü ərköyün və şıltaq uşaq kimi aparmağa davam edir. İran var gücü ilə hay-şivən qopardığı istənilən məsələdə haqlı olduğunu düşünsə də, reallıq ortadadır. Azərbaycan dövlətinin yaratdığı yeni reallıqlar var və burada əsas söz sahibi də məhz rəsmi Bakıdır.
İran sadəcə yeni yaranmış reallıq və imkanlardan istifadə edərək, bütün regionla birgə inkişafa köklənməklə bu yanlış yoldan geri qayıda bilər. Zəngəzur dəhlizini inkar etməyə çalışarkən belə 10 noyabr bəyanatındakı yaradılacaq dəhlizin hüquqi əsasını təşkil edən bəndə istinad edəcək qədər sağlam düşüncə və siyasi səriştədən uzaq, siyasi savadı informasiyanı düzgün qəbul və şərh etməyə imkan verməyən mətbuata sahib İran bu minvalla onsuzda təcrid olunduğu dünyada daha ağır sınaqlarla üzləşə bilər.
Sonda İranda prosesləri şərh edənlərin və mövqe bildirənlərin potensialını ortaya qoyduğumuz və imkanlarını gördüyümüz üçün sadə dillə hər şeyin icmalını təqdim və izah edək:
Zəngəzur dəhlizinin hüquqi əsasını 10 noyabr bəyanatında İran tərəfinin yanlış təfsir etdiyi maddə təşkil edir. İran bu dəhlizin yaradılması prosesində söz sahibi deyil. Azərbaycan dövlətinin öz maraqlarını təmin etmək, regionda sülh və təhlükəsizlik naminə addımlar atması üçün İranın fikrinə və icazəsinə ehtiyacı yoxdur. İran sadəcə mehriban qonşu kimi bu işə can atmalı, ambisiyalarını bir kənara qoyub yeni reallıqları qəbul etməlidir…
