Yaponiyanın RIKEN Beyin Elmləri Mərkəzinin (CBS) tədqiqatçıları bir heyvan beyninin üzərində apardıqları tədqiqat sayəsində onların əvvəlcədən harada olacaqlarını kodlaşdırma bacarığını və yerini kəşf ediblər.
Məkan yerlərinin və keçmiş hərəkətlərin daxili xəritələri ilə əlaqəli olaraq, yeni kəşf edilmiş şəbəkə hüceyrələrindəki fəaliyyət heyvanın ətraf mühitdə hərəkəti zamanı gələcək yerləri dəqiq proqnozlaşdırır. “Science” jurnalında dərc olunan tədqiqat planlaşdırılmış məkan naviqasiyasının necə mümkün olduğunu izah etməyə kömək edir.
Bu, asan görünə bilər, lakin dünyanı gəzmək kifayət qədər gizli beyin fəaliyyəti tələb edir. Məsələn, sadəcə olaraq supermarket ətrafında gəzib ərzaq məhsulları axtarmaq üçün xarici dünyanın daxili xəritələri, insanın öz dəyişən mövqeyi və sürəti haqqında məlumat, harada olduğunuz və nə almağa çalışdığınız barədə xatirələr lazımdır.
Bu məlumatların çoxu beynin iki əlaqəli hissəsində – hipokampus və medial entorinal korteksdə siçovullardan tutmuş insanlara qədər bütün məməlilərdə son dərəcə oxşar olan hüceyrələrdə olur. Xüsusilə, 2014-cü ildə Fiziologiya və Tibb üzrə Nobel Mükafatını qazanan bir kəşf heyvanın kosmosdakı hazırkı yerlərinin xəritələrini ehtiva edir.
Aparılan təcrübələr beynin bu bölgəsinin heyvanlar hərəkət etdikcə, davamlı olaraq yenilənən gələcək mövqelərin xəritələrini necə yaratdığına yönəldilib. Siçovullar müxtəlif yerlərə köçərkən su axtarışı üçün açıq kvadrat sahəni keçərkən, tədqiqatçılar yüzlərlə trayektoriyanı əhatə edən bütün hərəkətləri qeyd ediblər. Eyni zamanda, onlar ayrı-ayrı beyin hüceyrələrinin fəaliyyətini qeydə alıblar. Daha sonra beyin fəaliyyətinin siçovulların zamanla mövqe dəyişikliyi ilə nə dərəcədə uyğunlaşdığını sınaqdan keçiriblər.
Bu, Nobel mükafatını qazanmağa kömək edən şəbəkə hüceyrələrindən çox fərqlidir. Müəlliflər yeni kəşf edilmiş neyronları “proqnozlaşdırılan şəbəkə hüceyrələri” adlandırırlar və onların tam olaraq nəyi kodladıqları barədə daha yaxşı fikir əldə etmək üçün bir neçə təqib təcrübələri keçiriblər.
Qeyd edək ki, yapon alimlərinin indi kəşf etdiyi məsələ Azərbaycanın atalar sözlərində “dəvə yaxını otlar, uzağı gözlər” kimi ifadə olunub.
