Teatr insan həyatının dramatik anlarını səhnələşdirən və həmçinin səhnə arxasında intriqalar, gizli sirlər və mübarizələrlə zəngin sənətdir. Bu, yalnız xarici ölkələrə xas deyil, Azərbaycan teatr tarixində də geniş təsdiqini tapıb. Tanınmış sənətşünas, jurnalist Seymur Elsevərin sözlərinə görə, “Teatrımızın səhnə arxası həqiqətləri çox vaxt tamaşaçı üçün görünməz qalır, lakin burada gedən mübarizələr bəzən özü də səhnədəki faciələrdən daha dramatik olur.”
Azərbaycanda peşəkar teatr 1873-cü ildə Mirzə Fətəli Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri” əsəri ilə yaranıb. O vaxtdan teatr təkcə əyləncə deyil, həm də ictimai fikrin formalaşdığı mühüm məkandır. Teatr özünəməxsus ekosistem kimi kollektiv yaradıcılıq və fərdi ambisiyaların toqquşması ilə canlı qalır. Səhnə işıqları altında yaşanan psixoloji təzyiqlər həm yaradıcılığa, həm də gündəlik həyata təsir edir. Qapalı mühit teatr kollektivində xüsusi münasibətlər formalaşdırır və bəzən bu münasibətlər çox gərgin ola bilir.
Məsələn, “YUĞ” teatrı uzun illər bina problemi ilə üzləşib, 2016-cı ildə tarixi binanın sökülməsi ilə əlaqədar çəkişmələr yaşanıb. Bu hadisələr teatrın siyasi və iqtisadi intriqalardan azad olmadığını göstərir. Həmçinin, Rus Dram Teatrında yeni aktyorların gəlişi köhnə və yeni nəsil arasında fikir ayrılıqlarına səbəb olur.
Mədəniyyət Nazirliyinin müşaviri Oleq Əmirbəyovun sözlərinə görə, bəzi teatrlarda baş rejissor olmadan da işləmək mümkündür, lakin bu, idarəetmə modellərində mübahisələr yaradır.
Azərbaycan teatrı XIX əsrin həvəskar truppalarından peşəkar teatr institutuna çevrilib, sovet dövründə isə mərkəzləşdirilmiş idarəetmə altında inkişaf edib. Müstəqillikdən sonra teatr həm ənənələrini qoruyur, həm də yeniliklər axtarır.
Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı 1873-cü ildə yaradılıb. Onun binası 1960-cı ildə Qəzənfər Əlizadə və Mikayıl Mədətov tərəfindən inşa olunub və Azərbaycanın memarlıq incilərindən biri sayılır. Teatr repertuarında həm Azərbaycan klassikləri, həm də dünya dramaturqlarının əsərləri yer alır. Burada Hüseyn Ərəblinski, Sidqi Ruhulla, Mərziyyə Davudova kimi məşhur sənətkarlar çalışıb.
Son illərdə Milli Dram Teatrında repertuar siyasətində gərginliklər, “rol aclığı”, rəhbərliklə yaradıcı heyət arasında münasibət problemləri və qonaq aktyorlarla bağlı mübahisələr müşahidə olunur. Buna baxmayaraq, Mədəniyyət Nazirliyinin təşəbbüsləri – teatr kollektivləri ilə dialoqun gücləndirilməsi, təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlıq və gənc istedadların dəstəklənməsi – ümidləri artır.
2024-cü ildə Azərbaycan teatrı XV Beynəlxalq “Aleksandrinski” festivalında “İblis və…” tamaşası ilə böyük uğur qazanıb.
Gələcəyə baxışda teatrın inkişafı yaradıcılıq azadlığı ilə peşəkarlıq arasında balans qurmaqdan keçir. Nəticə olaraq, teatr sənəti yalnız səhnədə deyil, səhnə arxasında da öz həyatını yaşayır. Azərbaycan teatrının bu gün üzləşdiyi çətinliklər onun inkişaf prosesinin təbii bir hissəsidir. Həqiqi sənət yalnız azad və uyğun mühitdə inkişaf edə bilər.
